Versnelde groei van de stad
Amsterdam is de afgelopen jaren doorgedrongen tot de top van grote Europese steden. Economische, wetenschappelijke en culturele productie en politieke vernieuwing vindt steeds meer plaats door intensieve uitwisseling binnen netwerken van mensen, bedrijven en intituten. Dat gegeven maakt dat aantrekkelijke steden als vanzelf een centrale plek innemen. Grote steden met een open cultuur, een diverse bevolking en een gevarieerde economie, die van oudsher veel en veelsoortige contacten onderhouden met de hele wereld, ontwikkelen zich tot zwaartepunten binnen wereldwijde netwerken. Amsterdam valt bij uitstek in deze categorie. Samen met de andere gemeenten in de metropoolregio zijn we een belangrijke trekker voor mensen, instellingen en bedrijven uit het buitenland.
Sinds 2010 groeide Amsterdam met ruim 90.000 inwoners, een toename van 11%. Naast het aantal inwoners groeide ook de werkgelegenheid in Amsterdam snel. Sinds 2010 kwamen er in de stad bijna 150.000 banen bij, een toename van ruim 27%. Onze stad nam zo bijna 28% van de totale Nederlandse werkgelegenheidsgroei voor zijn rekening. Tussen 2010 en 2020 kwam daar de groei van het internationaal toerisme nog bij. Het aantal jaarlijkse bezoekers aan Amsterdam verdubbelde van 10 miljoen tot 20 miljoen.
Achterblijvende investeringen
De toename van bevolking, arbeidsplaatsen en bezoekers is veel sneller gegaan en was groter dan tien jaar geleden voorzien werd. In de Structuurvisie Amsterdam 2040 was de voorspelling dat de stad in 2040 860.000 inwoners zou tellen. Dat aantal is in 2019 bereikt. Daarmee is ook de groeiambitie uit de Structuurvisie grotendeels behaald. En meer dan dat, want de toename van het aantal arbeidsplaatsen was in het geheel niet voorzien. Tegelijk moeten we constateren dat de meeste van de grote investeringen in openbare ruimte, groen, stedelijke voorzieningen en infrastructuur die bij de structuurvisieambitie hoorden, niet zijn gedaan.
Dat betekent dat de groei van inwoners, werknemers en bezoekers grotendeels opgevangen is door dezelfde voorzieningen en infrastructuur als tien jaar geleden. De druk op de stad is hierdoor merkbaar opgelopen. Toch is op hoofdlijnen de conclusie dat binnen Amsterdam door efficiënter en slimmer ruimtegebruik en bijvoorbeeld intensievere bediening van metro en tram de groei goed opgevangen is. Tegelijk is duidelijk dat bij verdere groei van de stad binnen afzienbare tijd grote knelpunten ontstaan. Dat geldt voor het regionale en stedelijk openbaar vervoer, het fietsnetwerk, de openbare ruimte, het groen, het elektriciteitsnet en voor maatschappelijke voorzieningen.
Deconcentratie naar de regio
De ontwikkeling van onze stad is meer dan ooit verbonden met die van de regio en heel West-Nederland. Zoals uit de groeicijfers blijkt, houdt de Amsterdamse bevolkingsgroei de toename van de werkgelegenheid niet bij. Werknemers van Amsterdamse bedrijven wonen dan ook in de hele metropoolregio en ver daarbuiten. Amsterdammers op zoek naar een groter of betaalbaar huis zoeken hun heil vaak buiten de stad. De vraag naar ruimte in de stad leidt ook tot een uitsortering van bedrijven en functies die veel (milieu)ruimte vragen. Distributie en opslag, industrie en grondstoffenverwerking, duurzame energieopwekking, datacenters en groothandels zijn onmisbaar voor Amsterdam. Ze vinden echter steeds vaker een plek buiten de stad, in de regio.
De concentratie van werkgelegenheid en publieksvoorzieningen en gelijktijdige spreiding van inwoners en stadsverzorgende functies, betekent dat stad en metropoolregio steeds meer van elkaar afhankelijk zijn. Deze integratie van Amsterdam en de regio noemen we metropoolvorming. Ontwikkelingen binnen de metropoolregio zijn allerminst evenwichtig. Tegenover de snelle toename van banen in het centrum van Amsterdam en aan de zuidzijde van de stad staat een veel langzamere ontwikkeling van de economie in de Zaanstreek en in Flevoland. Ook de bevolkingsontwikkeling is ongelijkmatig. Sociaaleconomische verschillen nemen niet alleen toe binnen onze stad, maar ook tussen Amsterdam en de regio en tussen delen van de regio.
Er komen niet alleen stedelijke maar ook landschappelijke opgaven op ons af. Het belang van het landschap in de metropoolregio werd de afgelopen jaren breed onderkend. Met de veenweidegebieden, het Markermeer-IJmeer, de bos- en heidegebieden van de Gooi- en Vechtsreek en de Noordzeekust op korte afstand van de stad hebben we als metropoolregio goud in handen. Niet alleen voor een toenemend aantal inwoners als recreatief uitloopgebied, maar ook voor de biodiversiteit, het bufferen van effecten van klimaatverandering en de productie van gezond voedsel, schoon drinkwater en mogelijk ook energieopwekking. En toch is het lastig gebleken om in het landschap te investeren, en uithollende processen als bodemdaling in de veengebieden, ernstige afname van de biodiversiteit en geleidelijke versnippering te stoppen.
Schaalsprong stad en regio
De invloedssfeer van Amsterdam overstijgt intussen het schaalniveau van de metropoolregio. Een toenemend aantal van de Amsterdamse banen wordt ingevuld door inwoners van grote en middelgrote steden op afstand. Ook de relatie met andere Europese metropolen is sterker geworden. Snelle verbindingen tussen de centra van deze steden zijn daarmee van groter belang geworden. Maar de nadruk op snelle verbindingen over lange afstand botst door de beperkingen van de infrastructuur met het op niveau houden van de bereikbaarheid binnen de metropoolregio. Hierdoor zijn grote investeringen in bereikbaarheid noodzakelijk. Dit vraagt om nauwere samenwerking in de metropoolregio en met provincies en Rijk. Want dat we samen de stad, regio en het land maken is evident.
De sterke afhankelijkheid, zoals die tussen Amsterdam en de rest van de MRA en enkele grotere steden bestaat, is in de verhouding tussen de hoofdstad en de rest van Nederland minder evident. Voor sommige regio’s lijkt Amsterdam eerder een magneet die talentvolle mensen wegtrekt en bovendien een stad die weinig gevoelig is voor wat er elders in het land speelt en wat er gedacht wordt. Toch horen Amsterdam en Nederland bij elkaar. Amsterdam is een Nederlandse metropool en de welvaart die er wordt gegenereerd komt ook ten goede aan ons land. Amsterdam is omgekeerd afhankelijk van Nederland. Voor energie, voedsel, de aanvoer van goederen, recreatie, waterveiligheid en defensie. We zijn op elkaar aangewezen in ons kwetsbare kustmoeras.