In gesprek met René Boer

René Boer is betrokken bij de studio Failed Architecture, een denktank voor stedelijke vraagstukken, erfgoed, innovatie en architectuur. De kern van zijn werk richt zich op de vraag: wat maakt een stad een stad? Wat is stedelijke problematiek en wat is stedelijke kwaliteit? Uiteenlopende thema’s zoals huisvesting, klimaatverandering en technologie worden daarbij besproken. Zijn werk neemt vaak een politieke vorm aan. Zo is hij veel bezig met de positie van ongedocumenteerde vluchtelingen in de stad.

Gastvrijheid

Hoe gastvrij zijn we als stad? Door de groei staat de stad enorm onder druk. Bestaande bewoners worden weggedrukt door mensen met meer geld, en de economische activiteiten die het meest opbrengen krijgen prioriteit. Dit gebeurt ook op het gebied van toerisme. Gasten met een grote portemonnee, zoals expats en rijke toeristen, krijgen de voorkeur. We moeten onszelf de vraag stellen, wie willen we als stad uitnodigen? René denkt dat dat een minder economische afweging moet zijn.

Deze selectieve gastvrijheid is op beleidsniveau zichtbaar. Er wordt nog steeds prioriteit gegeven aan hotels, ondanks een hotelstop. Het afgeven van vergunningen bestendigd de marktwerking binnen die hele toerisme-industrie en zorgt er ook nog eens voor dat steeds rijkere toeristen de stad binnenkomen.

Ongelijkheid

Aan de andere kant zie je dat mensen zonder papieren geen aansluiting hebben op de maatschappij in de stad. Ze hebben geen toegang tot huisvesting, tot zorg, tot werk. Amsterdam trekt deze mensen aan omdat je hier in de schaduw kan overleven. Maar die schaduw is alles behalve gastvrij. Er leven heel veel mensen op straat, of bij mensen thuis in veel te grote groepen. Die ongelijkheid in gastvrijheid naar verschillende soorten mensen is echt iets waar we op de lange termijn iets aan moeten doen vindt René. Het feit dat er dure hotels gebouwd worden, terwijl anderen in een park slapen, dat kan toch niet?

Recht op huisvesting

De stad bezit ook juist de kracht van gastvrijheid, omdat verschillende netwerken van stadsbewoners hun deuren openzetten voor nieuwkomers. Deze verantwoordelijkheid zou een maatschappelijke verantwoordelijkheid moeten zijn, waar de overheid zich mee moet bemoeien. Het recht op huisvesting moet niet op de schouders van gewone burgers liggen.

Vrije ruimte

René Boer ziet Amsterdam als een gepolijste stad, een ‘smooth city’. Elk pand is bewoond, alles is opgeknapt en gereguleerd. Er is weinig adem voor eigen initiatief, nieuwe ontwikkelingen, nieuwe experimenten. Daarmee is er dus ook weinig ruimte voor vluchtelingen om hun eigen leven vorm te geven. Er zijn voorbeelden van steden die, ondanks landelijk beleid, hun eigen visie ontwikkelen, bijvoorbeeld door hun haven open te gooien voor vluchtelingen.  

Erfgoed

Wat ook beslag legt op de stad is het erfgoed. Op een bepaalde manier is de schoonheid van de stad ook een nekklem. Mensen denken altijd dat de grachten 400 jaar geleden zijn neergelegd, en onveranderd zijn gebleven. Dat is niet zo. In de jaren ‘80 kon er midden op de grachten een heel eigentijds gebouw worden neergezet waar duizenden studenten nu nog gebruik van maken. Het idee van de stad als gepolijste UNESCO zone heeft een limiterende uitwerking op het creëren van ruimte in de stad.

Als je kijkt naar de 20ste eeuw heeft elk decennium weer een nieuw Amsterdam uitgevonden. De laatste 20 jaar is die ontwikkeling tot stilstand gekomen tot een soort nostalgisch beeld. Hoe brengen we de adem weer terug de stad in?

In 2050…

Voor René bestaat een stad uit verschillende werelden die naast elkaar kunnen bestaan, in elkaar opgaan, zichzelf ontwikkelen, op elkaar botsen. Maar ook telkens grenzen verleggen. Hier is ruimte voor nodig. Dat kan niet als ruimte alleen maar wordt verdeeld door economische logica. René hoopt Amsterdam in 2050 niet helemaal is teruggedrongen tot een soort schim van zichzelf. Een schaduw uit het verleden die alleen maar nostalgie consumeert. Dat de jonge generatie in 2050 nog toegang heeft tot de stad, grenzen kunnen gaan verleggen, nieuwe gemeenschappen kunnen doen ontstaan.  

Adviezen voor de gemeente

  • Zorg dat het duidelijk is voor welke waarden je staat als stad.
  • Laat een visie voor de stad niet bepalen door een gefixeerd idee van wat de stad is.
  • Vul niet alle ruimte in de stad in; zorg dat er ruimte blijft voor innovatie en initiatief van onderop, door niet alles te reguleren en op te poetsen.
  • Stop met het vergeven van vergunningen aan bedrijven in de toeristensector die de ruimte bezetten.
  • Stel de vraag: hoe gastvrij zijn we als stad, en naar wie? Zorg dat die gastvrijheid niet op de schouders van burgers hoeft te vallen.