De Just City Index: dé oplossing voor het realiseren van de Stadsdonut.

Door drs. Ria Braaf-Fränkel, kernteamlid WomenMakeTheCity

De Donuteconomie wordt voorgesteld als hét model voor een florerend en rechtvaardig Amsterdam. Maar hoe maak je dat concreet? Stel richtinggevende en meetbare doelen gebaseerd op de waarden van de Just City Index en zorg ervoor dat het ontwerp dienend is hieraan.

De Donuteconomie

Iedereen loopt weg met het boek ‘The Doughnut Economics’ van Kate Raworth. Zo ook de gemeente Amsterdam, die dit model heeft toegepast in de Stadsdonut en dit wil opnemen in de Omgevingsvisie Amsterdam 2050. In het eerlijke en sociale model van de Donuteconomie staat groei en overconsumptie niet meer centraal. Er is geen sprake ongelijkheid en wordt er niet te veel van onze planeet gevraagd. Het is wel belangrijk tussen de onderste ring en de bovenste ring van de donut te blijven voor een florerend leven in ‘het deeg van’ de donut. De onderste ring vormt de ondergrens van de donut en is het sociaal fundament met een sterke sociale basis voor iedereen. De bovengrens van de donut is het ecologisch plafond; het vormt de begrenzing van waar het ecologisch veilig is voor de planeet. In het Amsterdam van de toekomst wordt er daarom geleefd in de Stadsdonut. Hier is de stad een thuis is waar mensen tot bloei komen, op een florerende plek, en waar tegelijkertijd het welzijn van alle mensen en de gezondheid van de hele planeet wordt gerespecteerd. Het resultaat is een plek waar sprake is van veiligheid en sociale rechtvaardigheid en waar Amsterdammers gezond, verbonden, zelfstandig en handelingsvaardig zijn.

Lange weg

Een mooi droombeeld voor het Amsterdam van de toekomst. Maar hoe kan dat tot werkelijkheid worden gebracht en hoe maak je dat concreet in het ontwerp van de stad? Hoe zorg je voor een florerende stad die sociaal rechtvaardig en veilig is? De makers van de Stadsdonut geven toe dat er nog veel werk aan de winkel is om deze ultieme uitkomst te bereiken. En er is nog een lange weg te gaan waarbij verandering van maatstaven, systemen, gedrag en waarden echt noodzakelijk is.

Bruikbare instrumenten

Om de theorie van de Stadsdonut toepasbaar te kunnen maken op de te ontwikkelen Omgevingsvisie van Amsterdam voor 2050, zal het ook duidelijk moeten worden, welke eisen er dienen te worden gesteld aan plannings- en ontwerppraktijk. Anders gezegd: waaraan dient het fysieke ontwerp van de stad van de toekomst te voldoen om het gewenste resultaat te bereiken of de totstandkoming hiervan te ondersteunen? En precies daarom is er ook behoefte aan bruikbare instrumenten en methoden die kunnen worden ingezet om de stad florerend en sociaal rechtvaardig te maken, maar ook om te meten of het gelukt is. Dat zeggen de makers van de Stadsdonut (de Donut Coalitie) zelf ook.

‘Just City Index’

De ‘Just City Index’ (JCI) van dr. Toni Griffin is zo een beproefde methodiek voor het tot stand brengen van de beoogde rechtvaardige stad en samenleving. De Just City Index is een op waarden gebaseerde plannings- en ontwerpmethodiek voor stedelijke ontwikkeling en is goed bestand tegen politieke en marktdruk. Het is dan ook een uitstekende toolkit voor het geven van de nodige richting aan de stad die Amsterdam wil zijn. De JCI gebruikt 12 waarden en 50 daaraan gekoppelde indicatoren om steden en hun gemeenschappen te helpen om gemeenschappelijke doelen te bereiken zodat er een meer rechtvaardige stad ontstaat. Met de JCI is het dan ook mogelijk een maatstaf vast te stellen van wát een rechtvaardige stad is. Het maakt ook inzichtelijk hóe ontwerp en planning bijdragen aan omstandigheden van rechtvaardigheid in steden, buurten en in het publieke domein.

Twee voorbeelden

Een tweetal voorbeelden bij het ontwerpen: In een rechtvaardige stad is sprake van eerlijkheid; één van de 12 waarden van de Just City Index. Eén van de indicatoren van eerlijkheid is gelijkwaardigheid: ‘het op gelijke of gelijkwaardige manier verdelen van middelen, status, rechten, macht en voorzieningen.’ Om gelijkwaardigheid bij het ontwerpen van de publieke ruimte te realiseren dient er vergelijkend te worden gekeken naar:

• Hoe middelen verdeeld worden in andere vergelijkbare buurten in de stad;
• Hoeveel (sociale, economische, financiële en duurzame) investeringen er in de openbare ruimte worden gedaan in vergelijkbare buurten in de stad;
• Wat voor status (van leven, wonen en ondernemen) vergelijkbare publieke ruimten zoals pleinen en straten hebben in vergelijkbare buurten in de stad;  
• De rechten en de macht die verschillende typen stakeholders (ook bewoners) in het ontwerpproces hebben in vergelijkbare buurten in de stad.

Een andere waarde die hoort bij een rechtvaardige stad is acceptatie. Een van de indicatoren voor acceptatie is inclusie: ‘de acceptatie van verschillen en het doel om verschillende meningen, houdingen en verschillend gedrag een plek te geven.’ Bij ontwerpen voor inclusie wordt bekeken:

• In hoeverre er bij het ontwerpen, verschillende perspectieven worden meegenomen en verschillen worden geaccepteerd;
• In welke mate verschillende typen mensen (met verschillende opleidingen, gezondheid, culturele achtergronden, sociaaleconomische posities, genders), een plek hebben in het ontwerpproces;
• In hoeverre ruimtes, voor integratie, gemeenschapszin en veiligheid kunnen zorgen.

Er moet nog veel gebeuren om het predicaat rechtvaardige stad te mogen te dragen. Door grootstedelijke problematiek is er eerder sprake van onrechtvaardigheid. Dit komt o.a. tot uiting in:

• Te weinig en voor velen onbetaalbare huisvesting (gentrificatie ligt op de loer)
• Hoge werkloosheid en verdringing (van locals) op de arbeidsmarkt
• Armoede en sociaal isolement
• Gevoelens van er niet bij horen (niet inclusief)
• Segregatie in het onderwijs en in buurten
• Kansenongelijkheid
• Ongelijkheid in investeringen in openbare ruimtes
• Ongelijkwaardigheid in verdeling van middelen, status, rechten, macht en voorzieningen 
• Onveilige openbare ruimten en sociale onveiligheid
• Vervuiling en uitputting van grondstoffen

Amsterdam staat voor de opgave om de omstandigheden te creëren die rechtvaardigheid doen vergroten en onrecht doen afnemen, in steden, buurten en openbare ruimte. Anders gezegd, er moet nog veel worden rechtgezet om in de Stadsdonut te komen. Het komt goed uit dat de Donut Coalitie openstaat voor een mogelijke synergie tussen verschillende perspectieven. Met de Just City Index kan Amsterdam concrete en meetbare doelen stellen en hiermee sturen op het plannen en ontwerpen van de florerende en rechtvaardige stad in 2050.